Tarih kaynakları Maçahela deresinin eski adı "Miçihiani" olarak geçtiğini belgeliyor. Bu derenin eski bir tarihi vardır. Burada oturan ve yerleşen insanlar öncelikle bu derenin civarında yerleşmişlerdi. Ve bu bölgenin iklim özelliklerine göre çeşitli tarım ürünleri geliştirmişlerdi. Dere kendine göre çok eski tarihi eserlerle dolu olması nedeniyle zenginlik arz etmekte. Burada taş köprüler, asırlardır varolan kaleler, manastırlar, oyma taşlar, dere kıyılarında şarap saklamak için taştan yapılmış küpler varmış. Bu küpler arasında değişik amaca yönelik küpler de bulunuyormuş. Buna göre söyleyebiliriz ki bu bölgede şarap yapmak için çeşit çeşit üzüm bağları vardır. Bu bölgede bundan başka el işleri gelişmişti. Bölgede taş çakmaklı tüfekler ve tabancalar yapılıyor. Bunlara Maçahela adı veriliyordu.

Maçahela derenin eski tarihsel bilgiler, orada yaşayan insanların sosyal ve kültürel yönlerini yansıtan bir çok el yazısı bulunuyor. Bunlardan en önemlisi, Tbetis Sulta Matiane dir. Buradaki yazılar XII-XVII asırlara aittir. Bu yazıların Güney-Batı bölgesinin ve başka bölgeleriyle birlikte Maçahela deresindeki en gelişmiş soyadlar ve yerlerin adları, köylerin ve mahallelerin adları içeren belgeler bulunmakta.Bu el yazılar Şavşat Tbeti köyünde 1874 yılında eski Gürcü bilim adamı Giorgi Kazbeg tarafından bulundu. Sonra yazılar, Gürcü tarihçesi Dimitri Bakzadze'ye verildi. D. Bakzadze deki el yazıları Fransız Arkeolog Mazi Brose deşife etti. El yazılar eski el yazısı olduğu için şimdilik Rusya'nın Bilim Akademisi'nde Doğu Fakültesinde bulunuyor. Akademi San Patteburg'da bulunuyor. El yazılar üzerine uzun araştırmalar yapıldı. Bu araştırma sonuçları daha sonra yayınlandı. Araştırmayı yapan Gürcü el yazısı dalında uzman bayan Tina Enukidze yaptı. Tina Enukidze araştırmalarını 1978 yılında bitirdi ve aynı yıl araştırma sonuçlarıyla birlikte Tbilisi'ye döndü.

Tbetis Sulta Matiane bir çok bilgiye ulaşıldı. Bu bilgiler arasında soyadlar listesine de ulaşıldı. Bu soyadlar listesindeki soyadlar Tbeti Kilisesine yardım etmiş ve çeşitli yardımda bulunan soyadlardır.

Matiane'de Maçahela deresinin beş köyün adları geçiyor. Bunlar: Zedvke, Eprati, Hertvisi (yukarı Maçahela) Çhutuneti Çikuneti (aşağı Maçahela) dır. Bu el yazısındaki eski soyadlar "et" "dze", "şvili", "ur", "ul" gibi eklerle bitiyor. Ama en gelişmiş soyadı "dze" eki ile biten soyadlar çoğunlukta. Daha sonra sırayla "et" ve "şvili" gelmektedir. O dönemde Gürcü bilim adamların yorumu "et" en eski ektir, "dze" ve "şvili" bu ekten önce kullanılmış oldu. Maçahela deresinde "et" ekle olan soyadlar: Abeslamet Gorgadzet, Guianet, Vasanet, Vasaset, Zarkiet, Tevtiet Kancazet, Keçeret, Meputkret, Çavlaet, Cardenet, Tiboret, Tshdet vs. daha sonra bu soyadlardan yıllar sonra yerlerin adları gelişti. Gorgadzeti, Gvianeti, Kejereta, Tshadieti, Sikaleti (aşağı Maçahela) Kancareti, Vatsieti, Zakieti, Cardeneti vs. Matiane'de "dze" ekle olan soyadlar:

Abeslamidze Basiladze, Gorgadze, Varşanidze, Vatsadze,. Zaridze, Terselidze, Kançaridze, Kirkitadze, Koladze, Malakmadze, Mortuladze, Osanadze, Pirpiladze, Kobuladze, Tsivnaridze, Cardenidze, Caparidze, Ciganidze vs.
"şvili" ekle olan soyadlar:
Malekmaşvili, Kavtaraşvili, vs.

Matiani'de "ur" ve "ul" eklerle biten soyadlar bugün Maçahela bölgesinde bulunmuyor. Bunlar: Abeslamuri, Guianuri, Tevtiuri, Kokoluri, Kuabeluri, Poteluri, Hinkilauri, Orgauli, Gabrisiuli, Vezzauli, vs.

Matiane'deki soyadların büyük kısmı bugün de aynı şekilde geldiyse bu Maçahela daki insanların soydalarıdır anlamına geliyor.

Abeslamidze, Basiladze, Beridze, Guiamdze.Gorgadze, Kirkidadze, Mortuladze, Kokaladze, Çamdze, Hinkiladze, Ciganadze, Gabruşidze, Moprinadze, Pirpiladze, Perselidze, Putkaradze,Kavtaradze, Kobuladze, Kondartdze, Tsimaridze vs. (aşağı Maçahelda) Matiane'da verilen soyadlar Acaranın başka yerlerinde de yaşıyorlar. Bu soyadlar: Baladze, Bedinadze, Gattenadze, Giorgadze, Devitadze, Davladze, Dolidze, Kvirikadze, Kakaladze, Nakaşidze Maharadze, Maçahadze, Mgeladze, Meladze, Mikeladze, Sameulidze, Şamnadze Caparidze, Tsiskazidze, Potelidze, Lastakanidze, Şuşanadze vs.

Tbetis Sulta Matiane'deki verilmiş soyadlarının listesi ve yer adları büyük kısmı Maçahela deresini anlatıyor.Eskiden derede yaşayan insanlar Şavşat-Klarcetinin halkıyla sıkı işbirliği içindeymişler. O dönemde Maçahela ve Şavşat üzerinden Karadeniz'e kadar uzanan karayolu da geçiyormuş. Aynı zamanda Maçahel, Şavşat'ın Tbeti köyünün kilisesine bağlıymış.

Bugün Maçahela deresi ikiye ayrılmış durumda. Altı köyü Hertvisi, Minndiyeti, Akriya, Kvabitavi, Zedvake ve Eprati Türkiye Cumhuriyeti'nin içinde Artvin vilayetine bağlı. Diğer köyler Zeda Çhutuneti, Kveda Çhutuneti, Çikuneti, Saputkreti, Gogadzeti, Tshemlara, Acarisağmarti, Skurdidi, Sindieti, Kedkedi, Gürcüstan Cumhuriyeti sınırları içinde. İlçe olarak eskiden Batum ilçesine şimdi ise Helvaçaur ilçesine bağlı.

Kaynak:Macahel dergisi sayı 3
Derleyen Turgay Kurtulus